Saturday, February 17, 2018

मून अँड सिक्सपेन्स - उपसंहार

ह्या कादंबरीत मॉमने सत्य, ऐकीव आणि कल्पित यांचे अद्भूत मिश्रण केले आहे. विकीपिडियावर पॉल गोगँचे संक्षिप्त चरित्र उपलब्ध आहे. या कादंबरीत मॉमने गोगँच्या चरित्रापासून खूपच फारकत घेतली आहे हे खरं असलं तरी विकीपिडिया नियमित अपडेट होतो आणि मॉमला 1919 साली बऱ्याच अंशी ऐकीव माहितीवर अवलंबून रहावे लागले याचे भान वाचकांनी ठेवले पाहिजे. मॉम जेव्हा एखाद्या चित्रकाराचा किंवा चित्राचा उल्लेख करतो तेव्हा त्याचा उद्देश कादंबरीतील त्याचे प्रतिपादन अधिक स्पष्ट करणे हा असतो. मॉमने उल्लेखल्लेय् चित्रकारांचा आणि चित्रांचा परिचय असल्याशिवाय त्याने उपमा, उत्प्रेक्षा आणि व्यंजना हा प्रकार किती प्रभावीपणे हाताळला आहे हे कळणे कठीण जाईल. मूळ कादंबरीत फोटो दिलेले नव्हते. पण आता इंटरनेटमुळे जिज्ञासू वाचकांना ते संदर्भ बघणे शक्य आहे. त्यात माझीही थोडीशी भर घालून विकीपीडिया पब्लिक डोमेनवरून मी ब्लॉगवर उद्धृत केले आहेत. माझी भर कोणती आणि मॉमने मूळ उल्लेख केलेले कोणते हे कादंबरी वाचताना सहज कळून येईल. पेंटीग देताना मी त्याचा कोणताही खुलासा किंवा टीप न दिलेली नाही, ती आता कादंबरीच्या शेवटी देत आहे.
1.  कादंबरीतील कथानकाचा काळ हा साधारण एकोणीसाव्या शतकाचा उत्तरार्ध (1870 ते 1900) आणि लेखनकाळ हा 1919 हा आहे हे कादंबरीतील आशयाचं आकलन होण्यासाठी अतिशय महत्वाचं आहे.
2.   प्रकरण 2 – मला वेलाक्वेजपेक्षा (1599-1660) एल ग्रेको (1541-1614) आवडतो – यात एल ग्रेकोची पेंटींग पाहिली की लक्षात येईल की एल ग्रेको, वेलास्क्वेझपेक्षा मागच्या पीढीतील असूनही त्याची शैली कशी आधुनीकतेकडे झुकणारी होती. पिकासोलासुद्धा ओल्ड मास्टर्सपैकी एल ग्रेको सगळ्यात जास्त आवडायचा. पिकासोच्या काही पेंटींगवर एल ग्रेकोचा प्रभाव जाणवतो. एल ग्रेकोचा प्रभाव तीनशे वर्षानंतर उदयाला आलेल्या नवचित्रकारांवर दिसून येतो यातच त्याचं महानपण आहे. पिकासोवर एल ग्रेको प्रमाणे गोगँचाही खूप प्रभाव होता. पिकासोच्या  Les Demoiselles d'Avignon  (1907) या सुप्रसिद्ध पेंटींगवर गोगँचा प्रभाव दिसून येतो. Please click underlined link to view
3.  प्रकरण 19 - स्ट्रोव्हला ब्लांशला बघून शेदाँच्या पेंटींगची आठवण होते कारण शेदाँची बेनेडिसिते आशिर्वाद या मालिकेतील घरगुती प्रसंगावर आधारित पेंटींग.
4.    प्रकरण 39 – येथे वेलास्क्वेजचं इनोसंट एक्स – यथार्थदर्शन शैलीतील पेंटींग. वेलास्क्वेजने राजे महाराजे, पोप वगैरे उच्चपदस्थांची पेंटींग केलेली आहेत. वेलास्क्वेज हा त्या काळचा एक महान चित्रकार होताच पण दोनशे वर्षांनीही तीच शैली घोटवून पेंटींग करण्यात नवनिर्मीती, नाविन्य ते कोणते असं मॉमला येथे सुचवायचं आहे. शेदॉँची (1791) पेंटींग म्हणजे आपल्या य. गो. जोशींच्या शैलीत 1970 मध्ये सुद्धा लिहीण्यासारखं आहे.
5.  प्रकरण 42 – एदुआर्द मानेची लंशन ऑन ग्रास आणि ऑलिंपिया या पेंटींगवर अश्लील म्हणून झोड उठली होती. आपल्याकडे ओलेती या ठाकूरसिंगांच्या पेंटींगवर झालेली टीका आणि खटल्याची आठवण व्हावी तसाच हा प्रकार होता. सगळे डोंगर इकडून तिकडून सारखेच असं म्हणतात त्याची प्रचिती यावी. अधिक माहितीसाठी चिन्हचा नग्नता हा विशेषांक वाचावा.
6.  प्रकरण 44 – क्लॉद मॉने (1840-1926) हा या कादंबरीतील समकालीन चित्रकार. हा इंम्प्रेशनीझमचा पितामह म्हणून ओळखला जातो. स्ट्रोव्ह जेव्हा मला मॉने आवडतो असं म्हणतो तेव्हा त्याला चिडवण्यासाठी म्हणून स्ट्रिकलँड मुद्दाम होऊन त्याच्या मागच्या पिढीतील विंटरहॉल्टर (1805-1873) मला आवडतो असं म्हणतो. म्हणजे 1970 साली एखाद्याने तुला किशोर कुमार आवडतो का असं विचारल्यावर मला पंकज मलिक आवडतो असं म्हणण्यासारखं आहे. लेखकाला पॉल गोगँ आणि एल ग्रेकोमध्ये साम्य आहे असं वाटतं तर स्ट्रिकलँडला ब्रुघेल द एल्डर आवडत असतो. चित्रांचे विषय आणि चित्रप्रतिमा यांचा विचार केला तर ताहितीत गेल्यानंतर गोगँच्या शैलीमध्ये कोणता बदल होणार आहे याची चाहूल लेखकाला यातून सूचित करायची आहे.
7.  प्रकरण 49 - ह्या पेंटींगमधल्या दोन मुलींनी डोक्यात तिअरची फुलं घातलेली आहेत. ताहितीयन प्रथेप्रमाणे लग्नाला आलेल्या तरूणी डोक्यात तिअरची फुले घालून सजतात. गोगँने हे पेंटींग त्याच्या हयातीत एका प्रदर्शनात पाठवताना त्याची किंमत फक्त १५०० फ्रँक एवढी ठेवली होती. पण तरीही त्याकाळी ते विकले गेले नाही. शेवटी १९१७ मध्ये जिनीव्हा मधील एका प्रदर्शनात स्टॅचेलीन नामक युरोपियन संग्राहकाने ते विकत घेतले. शंभर वर्षांनी २०१५ मधील एका लिलावात त्याच्या वारसदारांनी ते विकायला काढले तेव्हा एका अरब शेखने (कतार म्युझियम) ते २१० दशलक्ष यूएस डॉलरला विकत घेतले. एखाद्या पेंटींगला तो पर्यंत मिळालेली ती सर्वोच्च किंमत होती.
8.  प्रकरण 56 - गोगँ सिम्बिलिस्ट चित्रकारांमधील एक प्रमुख चित्रकार होता. तसेच पुढे प्रिमिटीव्हीजम आणि सिन्थेसिस्ट या नावाने ओळखू लागलेल्या शैलींचा तो प्रणेता होता. Where Do We Come From? What Are We? Where Are We Going? ही पॉल गोगँची सर्वात महत्वाची आणि गाजलेली दृष्टांतात्मक कलाकृती. ह्या प्रचंड आकाराच्या पेंटींगमध्ये पॉल गोगँला जे काही सांगायचे होते ते त्याने सांगितल आहे असं त्याने स्वत:च लिहून ठेवले आहे. हे पेंटींग करून झाल्यावर माझा मृत्यु होईल असं त्याने जाहीर केलं होतं. पॉल गोगँच्या इतर महत्वाच्या पेंटींग विषयी अधिक माहिती माझ्या ब्लॉगवरील नेव्हरमोअर (मौज दिवाळी 2014) या लेखामध्ये मिळेल. Please click  underlined link to view

3 comments:

  1. Excellent. I was quite engrossed for few months.

    How about another novel?

    ReplyDelete
  2. 🌷👍🌷👌🌷🙏🙏🙏🌷

    ReplyDelete
  3. जयंता,

    अतिशय मेहेनतीने सुंदर रचना. तू दिलेली माहितीही जरूरीची होती.

    अभिनंदन !!

    ReplyDelete