मुलँ रूज - १०

प्रोफेसर बॉन्नाच्या हेटाळणीमुळे हेन्रीचे डोळे अश्रूंनी डबडबले. डोळ्यात आलेले पाणी पुसण्यासाठी रुमाल काढणार तेवढ्यात आपल्यामागे कोणीतरी उभे आहे अशी चाहूल त्याला लागली. त्याने मागे वळून पाहिले. एक ताडमाड उंच तरुण त्याच्याकडे सहानुभूतीने बघत उभा होता. कपडे अगदी गबाळे आणि कुठे कुठे फाटलेलेसुद्धा होते. दाढी व केस अस्ताव्यस्त.

“त्या भडव्याकडे लक्ष देऊ नका. तुम्ही फी भरलीयत ना. मग कशाला एवढं ऐकून घेता त्यांचं. पुन्हा असं काही बोलायला लागले तर सरळ त्यांच्या तोंडावर थुंका. काही झ्याटसुद्धा वाकडं करू शकणार नाही तुमचं. बाय द वे, माझं नाव हेन्री रॅचो. आज दुपारी आपण जेवायला दोघं बरोबरच जाऊ. ओग्युस्तिनाच्या कॅफेमध्ये. नंतर तुम्हाला वेळ असेल तर माझा स्टुडिओ बघायला या. इथे जवळच आहे मोंमार्त्रमध्ये. जागा काही एवढी खास नाहीये. पण खिडकीतून समोरच्या स्मशानचं दृश्य काय छान दिसतं म्हणून सांगू.”

हेन्री जेव्हा ओग्युस्तिनाच्या कॅफेमध्ये जाऊन पोहचला तेव्हा तिथला गोंगाट अगदी टिपेला जाऊन पोहचला होता. मोंमार्त्रमधील चित्रकार मंडळी काळ्या कॉर्दुरॉयच्या सुटात डोक्यावर भल्याथोरल्या हॅट घालून गप्पा मारत बसली होती. सगळा मिळून एवढा गोंधळ चालू होता की एकमेकांशी बोलताना जवळपास ओरडावेच लागत होते. वातावरण तंबाखूच्या धुराने व लसणीच्या वासाने भरले होते. टपोऱ्या पाणीदार डोळ्यांची एक कृष्णकेशी हसतमुख स्त्री त्या गर्दी-गोंधळातून हातातल्या प्लेट सावरीत, ऑर्डर घेत सराईतपणे इकडे तिकडे फिरत होती. या सगळ्या धावपळीत अधूनमधून तिची गिऱ्हाईकांशी चेष्टामस्करी अव्याहतपणे चालू होती. तिचे हसणे मोठे लाघवी होते.

“ती ओग्युस्तिना. ती पूर्वी मॉडेल म्हणून काम करीत असे.” रॅचो म्हणाला.

वयाच्या एकोणचाळिसाव्या वर्षातच ओग्युस्तिना मोंमार्त्रमधली एक आख्यायिका झाली होती. सोळाव्या वर्षी ती सिसिलीमधून पोटाची खळगी भरायला म्हणून पॅरीसमध्ये आली होती. अनवाणी, अंगावर मळक्या कपड्यांची लत्तरे, जवळ एक कवडीही नाही. पण तिच्याकडे होते बांधेसूद शरीर व मादक सौंदर्याचा खजिना. अवघ्या सहा महिन्यांत पॅरीसमधील सर्वांत लोकप्रिय मॉडेल अशी ख्याती तिने मिळवली. मोठमोठ्या व्यक्ति तिच्या नजरेच्या एका कटाक्षासाठी जीव टाकू लागल्या. तिच्या पुष्ट वक्षस्थळांचा उठाव आपल्या कॅनव्हासवर साकार करण्यासाठी चित्रकार ब्रश घेउन इझलसमोर तिची तासन्‌तास वाट बघत. तिच्या नितंबांची गोलाई समोरच्या पत्थरात बद्ध करण्यासाठी शिल्पकार आपल्या छिन्नीने नव्या जोमाने घाव घालू लागत. जवळपास दोन दशके सॅलूनच्या वार्षिक प्रदर्शनातील बहुतेक पेंटिंग व शिल्प तिचा कमनीय देह समोर ठेवून साकारलेली असत. डायना, डेमॉक्रसी, स्पिरीट ऑफ मार्सेलीज्‌चे चौकाचौकांतील पुतळे तिच्या प्रमाणबद्ध बांध्याची आजही साक्ष आहेत. तिने ज्या स्टुडिओत पोज दिल्या त्यातल्या काही ठिकाणी तिच्याबद्दल रोमँटिक कथा ऐकायला मिळत. नैराश्याने ग्रासलेल्या कलाकारांना तिने सहानुभूतीच्या शब्दांनी धीर दिला होता. कित्येक कलाकारांना त्यांच्या पडत्या काळात तिने आधार दिला होता. तीनएक वर्षांपूर्वी तिने हे कॅफे चालू केले तेव्हा बऱ्याच कलाकारांनी तिच्यासाठी काहीतरी करण्याची इच्छा दर्शवली. एवढे जण पुढे आले की सगळ्यांकडून घेणार तरी काय. शेवटी तिच्या मित्रांनी एका भिंतीवर चित्रे रंगविली व खाली आपल्या सह्या ठोकल्या. एकदोघांनी तर तिला आपली ताम्बुरीन भेट म्हणून दिली. ती तिने एका भिंतीवर लटकविली.

(मोंमार्त्रमधील ल ताम्बुरीन या नावाने प्रसिद्ध असलेल्या ह्या कॅफेच्या भिंतीवर लटकवलेली ताम्बुरीन पहायला पॅरीसला भेट देणारे पर्यटक आजही गर्दी करतात.)

हेन्री ओग्युस्तिनाकडे कुतूहलाने पाहत होता. ती गिऱ्हाईकांची मोठ्या आस्थेने विचारपूस करीत होती. मधेच एका दाढीवाल्या चित्रकाराच्या फिरक्या घ्यायची तिला लहर आली. त्याचे नुकतेच लग्न झालेले असावे. ती विचारत होती, “आता तुझं लग्न झालंय. तुझी आवडती रिसोते खायचं आता बंद कर. त्यात लसूण जास्त असते. बायको रात्री जवळ यायला देणार नाही. त्यापेक्षा ही पेपरोनी एकदा खाऊन बघ. तुझ्यासारख्या नवीन लग्न झालेल्यांसाठी खास बनवलीय. अंगात रक्त असे काही सळसळू लागेल की मग बघच बायको कशी खूश होईल ते.”

“ओऽह, बाम्बीनी.” तिने रॅचोकडे लक्ष जाताच त्याला हाक मारली. तिच्या गिऱ्हाईकांमधल्या सर्व विद्यार्थ्यांना ती नेहमी लाडाने बाम्बीनी म्हणून हाक मारायची. मग तो वयाने किंवा देहाने केवढा का मोठा असेना.

“तुला जे काही योग्य वाटेल ते आण. आम्हाला काहीही चालेल.” जेवण चालू असताना रॅचो गप्प होता. पण हेन्री मात्र खूप उत्तेजित झाला होता. ती जागा, तिथली गर्दी, तो गोंगाट, ओग्युस्तिना, ते जेवण, सगळ्यांवर तो अगदी बेहद्द खूश होता. त्याचे कौतुक भरले डोळे इकडे तिकडे भिरभिरत होते. कोपऱ्यातल्या एका टेबलावर बसलेला एक वयस्कर माणूस एका तरुणाशी तावातावाने काहीतरी बोलत होता.

“ते लांब पांढरी दाढीवाले गृहस्थ पाहिलेत का. त्यांचे नाव कमील पिस्सारो. ते इंप्रेशनिस्ट आहेत. आणि त्यांच्यासमोर जे बसलेयत त्याचं नाव आहे तेओ व्हॅन गॉग. बुलेव्हार मोंमार्त्रवरील एका कलावस्तू विकण्याच्या दुकानात ते काम करतात.”

हेन्रीच्या पुढ्यातली प्लेट अजून तशीच भरलेली आहे हे लक्षात येताच रॅचो म्हणाला, “काय विचार कसला चाललाय. तुम्हाला रिसोते आवडो वा न आवडो ते संपवल्याशिवाय ती ओग्युस्तिना काही तुम्हाला येथून बाहेर जाऊ देणार नाही.”

जेवण झाल्यावर ते दोघे रमतगमत रॅचोच्या स्टुडिओवर गेले. रॅचोने स्टुडिओत आल्याबरोबर खिडकी उघडली. समोरच स्मशानाचे दृश्य होते. जिकडे तिकडे क्रॉस, थडगी, अश्रूपात करीत विलाप करणाऱ्या देवदूतांचे पुतळे, अस्ताव्यस्त वाढलेली झाडे वगैरे गोष्टींची गच्च गर्दी होती.

“काय सुंदर दृश्य आहे नाही. तुम्हाला एक गंमत सांगतो. स्त्रियांवर या दृश्याचा अगदी विलक्षण परिणाम होतो. आधी जाम टरकतात पण नंतर अशा काही उत्तेजित होतात म्हणून सांगू. तुमचा विश्वास बसणार नाही. तो कोच पाहिलात. तिथे मुद्दामच ठेवलाय. तिथून खिडकीतलं दृश्य छान दिसतं. आलेल्या पोरीला घेऊन सरळ कोचावर बसायचं. समोरचं स्मशानाचं दृश्य दाखवलं की टरकून कुशीत शिरलीच म्हणून समजा. जरा थोपटल्यासारखं केलं की तिची मिठी अधिकच घट्ट होते. मग कोचावर आडवं व्हायला कितीसा वेळ.”

बोलता बोलता त्याने भिंतीवर लटकावलेले मेंडोलीन काढले व त्या काळी मोंमार्त्रमध्ये लोकप्रिय असलेले बॅलड गायला सुरुवात केली.

‘आह, क त्यु फे बीयाँ लामोर ... आह, दॅट यू डू गुड लव्ह.’

(व्हॅन गॉगची आणि ऑग्युस्तिनाची खास मैत्री होती. जेवणाचे बिल देण्यासाठी कित्येक वेळा व्हॅन गॉगच्या खिशात पैसे नसत. तेव्हा तो त्याच्या बदल्यात आपले एखादे पेंटींग देत असे. ऑग्युस्तिना ती पेंटींग मोठ्आ अभिमानाने आपल्या कॅफेमध्ये टांगून ठेवी. दुर्दैवाने तिच्या कॅपेचे दिवाळे वाजल्यावर देणेकरी ती सर्व पेंटींग घेऊन गेली. खालिल पेंटींगमध्ये ऑग्युस्तिना बीअर पित बसलेली दाखवला आहे. तिचा हा दुसरा ग्लास आहे हे खाली ठेवलेल्या दोन बशांवरून दिसून येते. या पेंटींगवर इंप्रेशनिस्ट शैलीचा प्रभाव दिसून येतो.)

(ऑग्युस्तिना सिटींग इन कॅफे तांबोरीन – व्हॅन गॉग – तैलरंग, कॅनव्हास, ५५.५x४६.५ सेमी. १८८७, व्हॅन गॉग म्युझियम, अमेस्टरडॅम)