मुलँ रूज - ११

दुपारचे जेवण रॅचोबरोबर घेणे हा हेन्रीचा नित्याचा कार्यक्रम झाला. नंतर संध्याकाळी रॅचोच्या स्टुडिओवर कधी पेंटिंग करा नाहीतर कधी मेंडोलीनवर रॅचोच्या साथीने गाणी गा. कित्येक वेळा खिडकीतून अंत्यविधी बघण्यात वेळ जाई. अंत्यविधीचे साहाय्यक, शववाहिनीचे ड्रायव्हर्स, कबरी खणणारे स्मशानातले कामगार वगैरे मंडळी कधीतरी स्टुडिओत येऊन पोर्ट्रेटसाठी पोज देत. मग त्यांच्या बरोबरीने गप्पा करत मद्यपान करण्यात वेळ कसा छान निघून जाई ते कळतच नसे.

“हेन्री” एके दिवशी रॅचो त्याला मोठ्या गांभीर्याने म्हणाला, “मी गेल्या कित्येक दिवसांपासून बघतोय. तुमच्यामध्ये कसलंही वैगुण्य नाहीय. असलंच तर ते फक्त तुमचं मन. ते तेवढं अगदी लहान मुलासारखं आहे. निरागस. त्यामुळे काय होतं की कोणाशी काय बोलावं, कसं वागावं ते तुम्हाला कळतच नाही. तुमची चित्रकला तर अगदी उत्तम आहे. मग कशाला तुम्ही एवढं मनाला लावून घेता. त्या बॉन्नाला काय बकबक करायची ती करू दे.”

रॅचोच्या बोलण्याने हेन्रीच्या मनावरील सावट थोडे दूर झाले. कृतज्ञता व्यत्त करण्याच्या उद्देशाने तो म्हणाला, “थँक्यू. तुमच्यासारखा मित्र मला मिळालाय म्हणून माझा...”

“शट अप,” सहा फुटी अगडबंब देहातून तोफेसारखी गर्जना झाली. आपल्या भावनांचे नाजूकपणे प्रदर्शन करणाऱ्यांची बंडखोर तरुणांच्या गटात नेहमी टिंगल केली जाई. त्यांच्या मैत्रीची भाषा रांगडी असायची. “तुझं काम मोठं कठीण दिसतंय.” रॅचो मुद्दाम एकेरीवर येत म्हणाला.

रॅचोच्या ओरडण्याने हेन्री अगदी केविलवाणा दिसू लागला. त्याकडे दुर्लक्ष करून रॅचो पुढे म्हणाला, “तू अगदी सभ्य आहेस. तुझं मन स्फटिकासारखं निर्मळ आहे. पण त्यामुळेच तू एकदम शामळू झाला आहेस. तुझी हाताची नखंसुद्धा बघ किती स्वच्छ आहेत ती. अरे कलाकाराचे हात आपले. थोडासा मळ, थोडासा रंग अडकलेला असला नखात म्हणून काही बिघडत नाही. तुझं बोलणंसुद्धा किती मिळमिळीत आहे. तुझ्यापेक्षा त्या ओग्युस्तिनाची भाषा जास्त तिखट असेल. उठता बसता सारखं मी तुझ्या तोंडावर थुंकेन अशी आव्हानात्मक भाषा बोलण्यात आली पाहिजे तरच तुझा येथे निभाव लागेल. नाही तर तुझ्या या सभ्यपणाला लोक बावळटपणा समजतील.”

पॅरीसमधल्या तरुण कलाविद्यार्थ्यांचे जग, त्यांचे वागणे, बोलणे, वगैरे बारीकसारीक गोष्टींची माहिती रॅचोने हेन्रीला समजावून सांगितली. मोंमार्त्रच्या कलाविश्वात हेन्रीचा शिरकाव विनासायास व्हावा म्हणून रॅचो त्याची पद्धतशीर तयारी करून घ्यायच्या मागे लागला.

“समज बोलता बोलता कोणी सहज रूबेन्सचा विषय काढला आणि म्हणायला लागला की रूबेन्स हा जगातला महान चित्रकार आहे तर यावर तू काय म्हणशील?”

“असते एकेकाची आवड. मी काय बोलणार त्यावर.”

“वादात असं गुळमुळीत बोलून चालत नसतं. आपलं मत कसं जोरकसपणे मांडायचं असतं. नॉम द दियू. देवाच्यान. मेर द लोर. ओह शिट. मी तुझ्या तोंडावर थुंकतो. हे शब्द वारंवार आपल्या बोलण्यात आले पाहिजेत. कोण तो. रूबेन्स गेला तेल लावत. त्याचे कॅनव्हास मी गांड पुसायला वापरतो. असं काहीतरी बोललास तरच लोकांचं तुझ्याकडे थोडंतरी लक्ष जाईल.”

प्लास पिगालवरील ला नुव्हेल हे कॅफे मोंमार्त्रमधील नवचित्रकारांचा गप्पा मारायचा एक अड्डा होता. तिथे नेहमी येणाऱ्या कलाविद्यार्थ्यांच्या एका गटाशी ओळख करून द्यायला म्हणून रॅचो एक दिवस हेन्रीला घेऊन ला नुव्हेलमध्ये गेला. रॅचोच्या या श्रीमंत, गुलहौशी मित्राला भेटण्यासाठी त्याचे मोंमार्त्रमधील मित्र अगोदरपासून तेथे हजर होते. फ्रँक्वा गोझी, लुई अँक्तां व रेने ग्रॅनीए.

हेन्रीचे त्यांनी अगदी थंडे स्वागत केले. बऱ्याच जणांनी त्याच्याकडे पाहिल्या न पाहिल्यासारखे करून आपल्या गप्पा पुढे चालू ठेवल्या. हेन्री बिचारा मुकाट्याने सावकाश बीअरचे घुटके घेत बसला. हेन्री एक चांगला श्रोता होता. विद्यार्थ्यांचे बोलण्याचे विषय, त्यांना पडलेले प्रश्न बहुधा आर्थिक असत. त्यांचे प्रश्न सहानभूतीपूर्वक ऐकणारा एक श्रोता त्यांना हेन्रीच्या रूपाने लाभला. हेन्रीच्या या गुणामुळे त्यांची हेन्रीविषयीची अढी पहिल्याच बैठकीत नाहीशी झाली. त्याहून महत्वाचे म्हणजे अडल्या-नडल्या गरजेला हेन्रीकडे पैसे उसने मागायची एक हक्काची सोय झाली. पण थोड्याच दिवसांत आर्थिक संबंधांच्या पलीकडे जाऊन त्यांच्यात जिव्हाळा निर्माण झाला. हेन्रीला त्याच्या एकाकी शुष्क आयुष्यात मैत्रीचा ओलावा मिळाला.

प्रत्येक जण आपले सुखदुःख हेन्रीजवळ व्यत्त करत असे. गोझीने आपण नवी मैत्रीण कशी पटवली त्याची गोष्ट मोठ्या मिटक्या मारत सांगितली. तर लुई अँक्तांने आपण कशी गमावली त्याची. लुई अँक्तां दिसायला तसा देखणा होता. सुंदर स्त्रिया त्याच्याकडे चटकन आकर्षित होत. पण त्यांचा मूर्खपणा व अज्ञान त्याला सहन होत नसे. आपल्या नव्या मैत्रिणीचे अज्ञान दूर करण्याचा तो त्याच्यापराने प्रामाणिक प्रयत्न करे. आणि तिथेच त्याचा घात होई. जिथे गप्प बसायला हवे तिथे तो आपले ज्ञान पाजळायला जाई. चित्रकलेतील नव्या प्रवाहांविषयीच्या बौध्दिक बडबडीने तो आपल्या मैत्रिणींना वात आणी. एकदा तो त्याच्या मैत्रिणीला घेऊन लुव्हरला गेला. प्रत्येक पेंटिंगसमोर उभे राहून कलास्वाद कसा घ्यावा ते समजावून सांगत असताना फ्लेमिश पेंटिंगच्या दालनातून त्याची मैत्रीण जी गायब झाली ती त्याला नंतर संपूर्ण पॅरीस शोधूनही सापडली नाही.

ॲतलियेमधल्या चित्रकलावर्गाच्या शेवटच्या दिवशी त्या सगळ्यांनी एकच धमाल उडवून दिली. वर्गातून हसत-खेळत, जोरजोरात आरडाओरडा करत ते बाहेर पडले. प्लेस व्हिशी येथे आल्यावर गॉझी एका दिव्याच्या खांबावर चढला व जाणाऱ्या-येणाऱ्या प्रत्येक स्त्रीकडे बघून उडते चुंबन देऊ लागला. अँक्तांने हार्मोनिका वाजवायला सुरुवात केली. त्या तालावर रॅचोने दोन्ही हात एकात एक गुंफून डोक्याच्या मागे घेत ढुंगण हलवत डान्स द व्हेन्‌त्रे इतका अप्रतिम केला की त्यांच्याभोवती एकच गर्दी जमली. तेवढ्यात पोलीस आले. त्यांनी त्या टोळक्यावर अश्लील हावभाव करून नृत्य करणे आणि गर्दी जमवून रहदारीला अडथळा आणणे असे दोन आरोप ठेवले. पण नशिबाने वाईनच्या एकेका ग्लासवरच निभावले. दुपारी ओग्युस्तिनाच्या कॅफेमध्ये चालू झालेला जल्लोष पहाटे ला नुवेलच्या गल्ल्यावर बसलेल्या खडूस कॅशियर मुलीचा मुका घेऊन संपला.

(फोटो- मोंमार्त्र मधील मित्रांसोबत – डावीकडून उजवीकडे  रेने ग्रॅनीअर, हेन्री रॅचो, लुई आँक्ताँ, लीली ग्रॅनीअर आणि हेन्री तुलूझ लोत्रेक)