मून अँड सिक्सपेन्स – १७

मध्यंतरी पाच एक वर्ष गेली. त्या दरम्यान मी काही काळासाठी पॅरीसमध्ये स्थाईक होण्याचा निर्णय घेतला होता. लंडनमध्ये राहून माझ्या कारकीर्दीची वाढ खुंटली होती. दररोज उठून त्याच त्या गोष्टी करत रहाण्याचा मला कंटाळा आला होता. माझे मित्रसुद्धा माझ्यासारखेच निष्क्रिय आयुष्य कंठत होते. त्यांच्यापासून नवीन शिकावं असं काही राहिलं नव्हतं. आमची भेट होई तेव्हा ते काय बोलणार आहेत याचा अंदाच मी आधीपासूनच करू शकत असे. त्यांच्या प्रेमप्रकरणातसुद्धा तोच तोचपणा भरलेला असायचा. आमची अवस्था एका टर्मीनसपासून दुसर्या टर्मीनसपर्यंत फेर्या मारणार्या ट्रॅमकारसारखी झाली होती. एका फेरीत किती प्रवासी चढउतार करतील ते सुद्धा सवयीने अचूक सांगता यायचं. आयुष्य अगदी शिस्तीत आणि आरामात चाललं होतं. मला अचानक झटका आला. मी माझं छोटं अपार्टमेंट सोडून दिलं. किडूक मिडूक जे सामान होतं ते फुंकून टाकलं आणि पॅरीसमध्ये जाऊन आयुष्याला नव्याने सुरवात करण्याचा निश्चय केला.

निघण्यापूर्वी मी मिसेस स्ट्रिकलँडला जाऊन भेटलो. मी गेल्या कित्येक दिवसात तिला भेटलो नव्हतो. तिच्यात बराच बदल झालेला दिसला. तिचं वय तर वाढलेलंच होतं, पण ती बारीकही झाली होती. मला वाटलं तिच्या स्वभावातही बदल झाला असावा. तिचा व्यवसाय उत्तम चालला होता. तिने चॅन्सेलरी लेनमध्ये एक ऑफिस घेतलं होतं. टायपिंगचं काम स्वत: करण्याऐवजी तिने चार मुलींना नेमलं होतं. त्याच्या दुरूस्ती करण्यात तिचा बराच वेळ जात असे. नीटनेटकेपणा तिच्या अंगातच होता. निळ्या आणि लाल शाईचा वापर करून ती चुका दुरूस्त करून घ्यायची. अंतिम मसुदा ती चांगल्या कागदावर टाईप करून बाईंडिंग करून देत असे. नीटनेटकेपणा आणि अचूकपणासाठी तिचं नाव झालं होतं. तिला पैसासुद्धा बर्यापैकी मिळत असावा. जगण्यासाठी काम करून पैसे कमावावे लागणं हे प्रतिष्ठितपणाचं लक्षण नाही असं, का कोण जाणे तिला अजूनही वाटत असे. आपण उच्चकुलीन आहोत हे तिला अप्रत्यक्षरित्या सुचवायचं असावं. आपला सामाजिक दर्जा अजूनही घसरलेला नाही हे दाखवण्यासाठी ती आपल्या बोलण्यात अधून मधून मोठ्या प्रतिष्ठीत लोकांची नावं मोठ्या खुबीने पेरत असे. स्वत:च्या पायावर उभं रहाण्यातील धडाडी आणि व्यावसायिक कौशल्य या गुणांचा कोणालाही अभिमान वाटला असता पण तिला  मात्र या गुणांची लाजच वाटत असावी असं तिच्या बोलण्यातून नकळत ध्वनीत होई. त्यापेक्षा साऊथ केनींग्स्टनमध्ये राहाणार्या के.सी. कडे आज रात्री आपल्याला जेवायला जायचं आहे याचा तिला जास्त आनंद वाटत असे. आपला मुलगा केंब्रिजला शिकत आहे हे सांगताना ती खूष होई. आपल्या मुलीला नृत्याचं आमंत्रण द्यायला मुलांची रांग लागते हे सांगताना ती लाजेने किंचीत चूर होई. मी तिला मूर्खासारखं विचारलं:

“तुमची मुलगी तुमच्या व्यवसायात येणार आहे का?”

“मुळीच नाही. तिला हवं असलं तरी मी तिला ते करू देणार नाही.” मिसेस स्ट्रिकलँडने उत्तर दिलं. “ती एवढी सुंदर आहे की तिला चांगल्या गर्भश्रीमंत घरातला नवरा मिळण्यात मुळीच अडचण येणार नाही.”

“मला वाटलं तुम्ही एकट्याने एवढी दगदग करता. तिची तुम्हाला मदत होईल.”

“ती सुंदर आणि आकर्षक असल्यामुळे तिने नाटकात काम करावं असं बर्याच लोकांनी तिला सुचवलं. पण मी मात्र त्याला कधीच मान्यता देणार नाही. बहुतेक मोठे नाटककार माझ्या चांगले परीचयाचे आहेत. तिला एखादी भूमिका करायची असेल तर उद्याही मिळू शकेल. अगदी प्रमुख भूमिकासुद्धा. पण त्या तसल्या लोकांत मी तिला मिसळू देणार नाही.”

तिच्या मोठेपणाच्या कल्पनेने माझ्या अंगावर काटा आला.

“तुमच्या पतीराजांची काही खबरबात?”

“त्यानंतर मला एक शब्दसुद्धा कळलेला नाही. कोणास ठाऊक त्यांचं कसं चालंलय. काही बरंवाईट झालं असलं तरी मला कळायला काही मार्ग आहे का?”

“मी आता पॅरीसला रहायला जातोय. त्यांच्याशी कधी गाठ पडलीच तर मी तुमच्याबद्दल त्यांना काय सांगू.”

तिने मिनीटभर विचार केला.

“त्यांना जर खरंच काही हवं असेल तर मी मदत करायला तयार आहे. मी तुम्हाला पैसे पाठवीन. त्यातले त्यांना लागतील तसे थोडे थोडे द्या.”

“असं केलंत तर तुमची त्यांच्यावर मोठी मेहरबानी होईल.”

नवर्याविषयी वाटणार्या अनुकंपेने तिने हे पैसे देऊ केले नव्हते हे मला माहित होतं. आयुष्यात भोगलेल्या दु:खामुळे माणसाच्या स्वभावात उमदेपणा येतो हे काही तितकंसं खरं नसतं. कदाचित सौख्यामुळे एक वेळ उमदेपणा येऊ शकेल, पण दु:खामुळे बहुतेक वेळा माणसातील क्षुद्र वृत्ती आणि खुनशीपणा वाढीला लागतो.