मून अँड सिक्सपेन्स - ४

त्या दिवसात रोज वॉटरफोर्डने दाखवली तेवढी आपुलकी मला दुसर्या कोणी दाखवली नव्हती. तिच्यात पुरूषांची बुद्धी आणि स्त्रियांची कुटीलता या दोघांचा मिलाफ होता. ती ज्या कादंबर्या लिहायची त्या अगदी स्वतंत्र आणि अस्वस्थ करणार्या असत. तिच्यात घरी एके दिवशी चार्ल्स स्ट्रिकलँडच्या पत्नीशी माझी ओळख झाली. मिस वॉटरफोर्डने चहापानाला तिच्या घरी बोलावलं होतं. तिचं लहानसं घर आमंत्रितांनी भरून गेलं होतं. प्रत्येक जण बोलत होता. मी एकटाच अवघडून गप्प बसलो होतो. नव्याने ओळख झालेल्यांशी आपण होऊन बोलायला मला थोडं संकोचल्यासारखं वाटत असे. मिस वॉटरफोर्ड एक चांगली यजमान होती. तिने माझी अडचण ओळखली आणि ती आपण होऊन पुढे आली.

“तुम्ही मिसेस स्ट्रिकलँडशी बोला. त्यांना तुमचं पुस्तक खूप आवडलं आहे.”

“त्या काय करतात?” मी विचारलं.

माझ्या अज्ञानाबद्दल मी सजग होतो. जर मिसेस स्ट्रिकलँड लेखक असत्या तर मला महित असलेलं बरं.

“त्यांना लोकांना पार्टीला बोलवाला खूप आवडतं. त्यांच्याशी कोणी थोडंसं गोड गोड बोललात लगेच पुढच्या पार्टीचं आंमत्रण मिळतं.”

रोज वॉटरफोर्डला सगळ्या गोष्टीत खोड काढायची सवय होती. दुसर्याचं खाजगी आयुष्य चिवडून त्यात आपल्या कादंबरीसाठी काहीतरी कथासूत्र मिळतय का हे ती शोधत असायची. आपल्याला भेटणारी सगळी माणसं तिला कथालेखनासाठी कच्ची सामुग्री आहेत असं ती गृहीत धरत असे. कोणी तिची थोडीशी तारीफ केली की काही तरी कारण काढून तिच्याकडच्या पार्टीचं आमंत्रण मिळालंच समजा. साहित्यिकांबद्दल लोकांना वाटणार्या आदराची तिला चांगली कल्पना होती. साहित्यिक वर्तूळातील मोठ-मोठ्या पार्ट्यांना तिला आवर्जून आमंत्रण असे. त्यामुळे आपल्या आमंत्रणाचा अव्हेर होणार नाही याची तिला खात्री होती. त्यामुळे ती पाहुणी किंवा यजमान या दोन्ही भुमिकेत मोठ्या दिमाखाने वावरत असे.

तिने माझी मिसेस स्ट्रिकलँडशी ओळख करून दिल्यावर आम्ही दहा एक मिनीटे एकमेकांशी बोलत होतो. तिचा आवाज मंजूळ होता यापेक्षा त्या भेटीतील काहीही मला आठवत नाही. वेस्टमिनीस्टर या भागात तिच्या मालकीचा एक फ्लॅट होता. त्या फ्लॅटमधून बांधकाम चालू असलेल्या कॅथेड्रलचे दृश्य दिसे. मी सुद्धा त्याच भागात रहात होतो. एकाच विभागात रहाणार्या लोकांत उदाहरणार्थ नदी आणि सेंट जेम्स पार्क याच्यामधील विभाग जसा आर्मी अँड नेव्ही  स्टोर्समुळे जसा एकप्रकारचा आपलेपणाचा भाव आपोआपच प्रस्थापित होत असे तसा आमच्यात मैत्रीचा धागा आपसूकच निर्माण झाला. थोड्याच दिवसात तिच्या घरच्या एका लन्शन पार्टीचे मला आमंत्रण मिळाले.

मला फारसं कामच नसायचं. त्यामुळे कोणत्याही पार्टीचे आमंत्रण मी आनंदाने स्विकारीत असे. पार्टीला मी थोड्या उशीरानेच गेलो. खूप लवकर गेलो तर बरे दिसणार नाही म्हणून मी कॅथेड्रील भोवती तीन चार फेर्या मारल्या. परीणामी खूपच उशीर झाला. मी पोचलो तेव्हा पार्टी संपत आली होती. मिस वॉटरफोर्ड आणि मिसेस जे, रिचर्ड ट्विनींग आणि जॉर्ज रोड हे हजर होते. आम्ही सगळे लेखक होतो. वसंत ऋतुची सुरवात होती. त्या दिवशी हवा फार चांगली पडली होती. खेळकर वातावरणात गप्पा रंगल्या होत्या. आमच्या बोलण्यात शेकडो विषय येत होते. मिस वॉटरफोर्ड आपल्या ऐन तारूण्यात कोणत्याही पार्टीला सहसा शेवाळी रंगाचा ड्रेस घालून जात असे आणि हातात डॅफोडिल्सची फुलं असत. पण आता तारूण्याचा बहर ओसरला होता. तरूणपणीच्या अभिरूचीची जागा प्रौढत्वात येणार्या उच्छृंकुलपणाने घेतल्यामुळे ती उंच टाचांचे बूट, पॅरीस फॅशनचा नवा कोरा ड्रेस आणि नवी हॅट अशी नटून आली होती. नटल्यामुळे असेल पण तिचा उत्साह उतू जात होता. तिथे अनुपस्थित असलेल्या आमच्या लेखक मित्रांबद्दल एवढं आकसाने बोलताना तिला यापूर्वी मी कधी पाहिलं नव्हतं. मोठ्याने बोलून दुसर्यावर विनोद करणं अनुचित दिसलं असतं याची कल्पना मिसेस जेला असल्यामुळे ती अगदी हळू आवाजात कुजबुजत होती. रिचर्ड ट्विनींग काही तरी गमतीजमतीच्या गोष्टी सांगत होता. जॉर्ज रोडला बोलायला विषय न मिळाल्यामुळे त्याचे तोंड गप्प होते, फक्त खाण्यापुरते उघडत होते. मिसेस स्ट्रिकलँड फारशी बोलत नव्हती. न बोलता संभाषण चालू कसं ठेवयचं ती कला तिला चांगलीच अवगत होती. जेव्हा संभाषणाच खंड पडे तेव्हा एक दोन मोजक्या शब्दांत आपले मत व्यक्त करून ती संभाषण पुढे चालू रहाण्यास मदत करत होती. ती सदतीस वर्षांची होती. थोडी भरल्या अंगाची. तरीही तिला लठ्ठ म्हणता आलं नसतं. ती फार सुंदर होती अशातला काही भाग नाही, पण तिचा चेहेरा आकर्षक होता. मुख्यत: तिच्या टपोर्या बदामी डोळ्यांमुळे. तिची अंगकांती किंचीत तांबूस होती. तिचे काळसर केस व्यवस्थित विंचरलेले होते. तेथे उपस्थित असलेल्या तीन स्त्रियांपैकी मेकअप न केलेली अशी ती एकटीच होती. इतरांच्या तुलनेत तिचे सौंदर्य साधे वाटत असले तरी त्यात एक प्रकारचा डौल होता.

जेवणघराची सजावट साधी म्हणता येईल अशी असली तरी त्यात तत्कालीन अभिरूची दिसत होती. भिंतीवर उंचापर्यंत पांढर्या लाकडाचे जोडकाम केले होते. त्यावर लावलेल्या हिरवट रंगाच्या वॉलपेपरवर व्हिसलरची इचिंग काळ्या रंगाची शिसवी फ्रेम करून लावली होती. उंच खिडक्यांवर मोराचे डिझाईन काढलेल्या हिरव्यागार रंगाचे पडदे लावले होते. झाडाझुडपात बागडणार्या पांढर्या शुभ्र सशांचं चित्र असलेलं हिरव्या मखमली रंगाचं जाजम जमिनीवर अंथरलेलं होतं. एकूण सजावट आणि रंगसंगतीवर विल्यम मॉरीसच्या शैलीची छाप होती. निळ्या रंगाचं नक्षीकाम केलेलं चिनीमातीचं भांड फायरप्लेसच्या कठड्यावर ठेवलेलं होतं. त्यावेळी लंडनमध्ये अशा प्रकारची सजावट केल्या शेंपाचशें तरी डायनिंग रूम असाव्यात. सजावट कितीही कलात्मकतेने आणि टापटीपीने केली असली तरी ती एकंदरीत यांत्रिक आणि त्यामुळे निरस वाटत होती.

मी मिस वॉटरफोर्ड बरोबर बाहेर पडलो. बाहेर छान उन पडलं होतं. त्यात तिची हॅटही नवीन होती. त्यामुळे आम्ही बागेतून फेरफटका मारायचं ठरवलं.

“पार्टी छान झाली नाही.”

“खायचे पदार्थ काही खास नव्हते. मी तिला अगदी बजावून सांगितलं होतं. लेखक मंडळींना बोलावलं आहेस तर त्यांना चांगलं खिलवलं पाहिजे.”

“तुमचा सल्ला चांगला आहे. पण मला एक सांगा या बाईसाहेबांना मुळात लेखकांना बोलावून पार्टी द्यायची एवढी हौस का आहे.”

मिस वॉटरफोर्डने मान हलवली.

“तिला त्याची खूप हौस आहे. तिला सगळ्या साहित्यिक चळवळीत भाग घ्यायला मनापासून आवडतं. तिला बिचारीला असं वाटत असतं की आपण म्हणजे एक अगदी साधी गृहिणी आहोत आणि आपल्याकडे येणारे साहित्यिक म्हणजे कोणी खास माणसं आहोत. आपल्या सारख्या लेखकांना पार्टीला बोलावल्यामुळे तिला मनापासून आनंद होतो आणि हा आनंद तिला मिळू देण्यात आपलं काहीच नुकसान नाही. मला तिचं हे फार आवडतं.”

आपल्या पार्टीला साहित्यिक वगैरे मंडळी यावीत असं वाटणार्या तिच्या सारख्या उच्चभ्रू महिला हॅम्पस्टीड ते चेने वॉक पर्यंत डझनावारी मिळाल्या असत्या. लेखकांना आपल्या गटात ओढण्यासाठी त्यांच्यात नेहमी अहमिका लागायची. मागे वळून पहाताना आता मला असं वाटतं की त्या अतिविशाल महिलांत मिसेस स्ट्रिकलँड त्यातल्या त्यात बरी म्हणता आली असती. तिचं बालपण ग्रामिण भागात गेलं होतं. मुडीच्या लायब्ररीतून येणार्या पुस्तकांमुळे लंडनच्या सांस्कृतीक जीवनाशी तिचा परिचय झाला होता. तिला वाचनाची खरीखूरी आवड होती. तिच्या सारख्या महिलांमध्ये हे अपवादानेच आढळलं असतं. कारण बहुतेकांना लेखकाच्या पुस्तकापेक्षा किंवा चित्रकाराच्या पेंटींगपेक्षा त्याच्या खाजगी आयुष्यातच जास्त रस असतो. तिचं स्वत:चं असं एक कल्पनाविश्व होतं. नेहमीच्या रहाटगाड्यात न मिळणारं स्वातंत्र्य तिला तिच्या कल्पनाविश्वात मनमुराद घेता येई. इतके दिवस ती साहित्यिकांचं जग प्रेक्षकाच्या भूमिकेतून बघत असे. लेखकांशी जला परिचय होऊ लागला तसा पडद्यामागच्या जगात तिचा प्रवेश झाला. कलाकारांचं नाट्यमय आयुष्या तिला अगदी जवळून बघता येऊ लागलं. साहित्यिक मेजवान्यांना ती आवर्जून उपस्थित राही. लेखकांना आपल्या घरी बोलवून ती त्यांचं चांगलं आदरातिथ्य करी. तिने साहित्यिक जगाची संस्कृती चांगलीच आत्मसात केली. पण तिने आपला स्वतंत्र बाणा कधीच सोडला नव्हता. लेखकांची विक्षीप्त वर्तणूक, चित्रविचीत्र पेहेराव, भन्नाट कल्पना आणि चक्रमपणा या सगळ्यांनी तिचं चांगलं मनोरंजन होत असावं, पण त्याचा परिणाम तिच्यावर झालेला कधी दिसला नव्हता.

“मिस्टर स्ट्रिकलँड काय करतात?”

“इथेच रहातात. लंडनमध्ये त्यांचा शेअर दलाली की काहीतरी व्यवसाय आहे. ते बिचारे अगदी साधे आहेत.”

“मला एक शंका आहे. त्या दोघांचं आपापसात जमतं?”

“न जमायला काय झालं. चांगलं जमतं. त्यांच्याकडे कधी डिनरला जायची वेळ आली तर तुमची त्यांची भेट होईलच. पण त्यांच्याकडचं आमंत्रण सहसा डिनरचं नसतं. मिस्टर स्ट्रिकलँडना लोकांत मिसळायला आवडत नसावं. साहित्य, कला वगैरे गोष्टींमध्ये त्यांना रूची नाही.”

“सुसंकृत आणि बहुश्रुत स्त्रिया अशा अशा नीरस पुरूषांशी का बरं लग्न करतात?”

“कदाचित बुद्धीमान पुरूषांना सुसंकृत आणि बहुश्रुत स्त्रियांशीच लग्न करायला आवडत असावं.”

यावर चांगलं प्रत्युत्तर मला सुचलं नाही. म्हणून मी त्यांना मुलं आहेत का याची चौकशी केली.

“एक मोठा मुलगा आणि धाकटी मुलगी आहे. दोघंही शाळेत जातात.”

त्या विषयात बोलण्यासारखं काही उरलं नाही म्हणून आम्ही दुसर्या विषयाकडे वळलो.

Zaandam, the Netherlands, c. 1889 - etching by James McNeill Whistler

                                            Source: Wikipedia, Public  Domain